حوزه خزر و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

تاپیش از فروپاشی اتحاد شوروی، تنها دو کشور ایران و شوروی در حاشیه دریای خزر حضور داشتند. بر اساس فصل 11 قرار داد 1921، هر دو کشور به طور مساوی حق کشتی رانی آزاد با پرچم خود در این دریا را دارا بودند. قرار داد 1940، میان ایران و شوروی نیز دریای خزر را دریای مشترک بین دو کشور می‏شناخت. در عین حال، عملاً به جز قسمت کمی از دریا که شاخص آن، خطی بود که از خلیج حسن قلی از جنوب شرق دریا به دهانه رود آستارا در غرب کشیده می‏شد و در اختیار ایران بود، روس‏ها بقیه دریا را تحت حاکمیت خود قرار داده بودند. در زمان جنگ سرد بین آمریکا و شوروی، دریای خزر بیان گر مشکل امنیتی خاصی بین دو بلوک نبود. البته به دلیل وابستگی محمد رضا شاه به غرب، آمریکا با کار گذاردن دستگاه‏های استراق سمع در مرزهای ایران و شوروی، تحرکات روس‏ها در عمق خاک آن کشور را زیر نظر داشت.